Cho đến đầu năm 2013, dù đã trải qua 7 lần sửa đổi, nhiều hội thảo góp ý, nhưng thông tư quy định một số họat động trong lĩnh vực nhiếp ảnh do Bộ VHTTDL giao cho Cục Mỹ thuật – Nhiếp ảnh và Triển lãm vẫn chưa được hoàn thiện, vì nhiều lý do, trong đó có vướng vấn đề ảnh khoả thân (nude).
Ảnh nude là khó
Ảnh nude là một thể loại khó trong các thể loại ảnh, nhưng không phải là khó nhất như nhiều người lầm tưởng. Ngay trong ảnh nude cũng có sự phân định ra các thể loại nhỏ (hay các nhánh) như: Erotic (khêu gợi, coi cơ thể như một biểu tượng của sex), enviroment nude (lấy ngoại cảnh làm cảm hứng để làm bật lên chủ thể), art nude (dùng nude như một chất liệu để chuyền tải một ý tưởng nghệ thuật)…
Ngoài ra là loại ảnh “gợi cảm” (glamour photography), ảnh “khiêu dâm” (pornography).
Cũng có những sự phân loại khác như fragments (cơ thể trong từng bộ phận), figures (các “vòng”, các số đo cơ thể), probes (lĩnh vực khảo sát khoa học)…
Ảnh nude xuất hiện khá sớm ở VN thời Pháp thuộc, đa phần do người Pháp chụp mang tính tư liệu, có sự “lạ” tò mò nhiều hơn. Khoảng 10 năm gần đây, cùng với những trào lưu nghệ thuật đa dạng du nhập, công nghệ kỹ thuật cao phát triển, ảnh nude ở VN bắt đầu “cựa quậy”, đòi hỏi sự hiện diện công bằng và được phổ biến rộng rãi như với các thể loại ảnh khác.
Người chụp ảnh nude còn “vướng”
Những năm gần đây, một số NSNA VN “thành danh” khi bước vào lĩnh vực chụp ảnh nude như: Trần Huy Hoan, Thái Phiên, Dương Quốc Định, Lê Quang Châu… Ảnh nude của họ đã xuất hiện rải rác trong một số triển lãm ảnh nghệ thuật ở VN, được bày ở một số gallery cá nhân, các bar café ở HN, TPHCM và trên mạng cá nhân. Duy nhất có một cuốn sách ảnh nude “Xuân thì” của Thái Phiên được xuất bản công khai. Nhưng chưa hề có một triển lãm ảnh nude cá nhân của một nhà nhiếp ảnh VN nào. Tất cả đều “vướng”, bởi giữa họ và nhà quản lý không tìm được tiếng nói đồng điệu. Phải chăng, chính các NSNA chụp ảnh nude cũng “vướng” những vấn đề ở chính các tác phẩm của họ!
“Phong độ là nhất thời, đẳng cấp là vĩnh viễn”. Có thể nhìn thấy sự trồi sụt trong tay nghề của các tác giả được coi là “chuyên” chụp nude. Bên cạnh một số tác phẩm tốt là những bức ảnh rất bình thường, thậm chí tiệm cận rất gần với ảnh khiêu dâm.
Ở ta, việc chụp ảnh nude gặp khó vì nhiều vấn đề liên quan đến thuần phong mỹ tục, đến văn hóa truyền thống và những rào cản đạo đức. Những tay máy chụp nude phải âm thầm tác nghiệp trong bí mật, nói như Trần Huy Hoan là “hoạt động du kích”; vì thế không có sự chuyên nghiệp thực sự. Và các nhà nhiếp ảnh đã phải gắng vượt qua bằng những sáng tạo chỉ riêng có ở VN.
Bối cảnh chụp không ở trong khách sạn, thì cũng ở những nơi hoang vu như đảo vắng, rừng hoang… Những người đi theo, không phải trợ lý ánh sáng, hình ảnh hay chỉ đạo nghệ thuật diễn xuất cho mẫu, mà chỉ là người giúp “canh” giữ không cho ai lai vãng lúc đang chụp. Còn NSNA phải tự làm tất cả, từ thị phạm tư thế cho mẫu, đến điều chỉnh ánh sáng, đèn, hay sắp đặt bối cảnh, đạo cụ… Vì thế, thật khó có ảnh đẹp. Ảnh có tính nghệ thuật mang ý tưởng sâu sắc càng hiếm.
Trong khi xu hướng ảnh nude của nhiếp ảnh đương đại thế giới không chỉ chụp theo kiểu truyền thống – chụp các đường cong, hay vẻ đẹp của hình thể phụ nữ, mà mở rộng biên độ, hoặc là những bức ảnh mang tính “gợi” hơn là phô bày, hoặc là sự trần trụi dữ dội. Nhưng dù theo hình thức nào thì ảnh nude của họ đều ẩn chứa những suy ngẫm về cuộc sống, mang tính nhân văn cao… Còn các tay máy VN thường theo lối mòn, dù đã gắng tạo những không gian bối cảnh khác lạ cho ảnh như rơm, rạ, sương mù… kể cả gara xe, chuồng nuôi gia súc…, thì vẫn quanh quẩn với những đường cong “xuân thì”, khoe vẻ thanh xuân…, và không tạo nên một ý tưởng gì sâu sắc về cuộc sống đương đại. Vì thê, đặt ảnh nude VN cạnh ảnh nude của nước ngoài thường dễ nhận ra ngay và cũng vì thế ảnh nude VN hay bị rơi vào khoảng giữa khó phân biệt là nghệ thuật hay dung tục.
Thiếu mẫu nude chuyên nghiệp
Ngoại trừ những mẫu nude dành cho sinh viên các trường mỹ thuật để học môn “giải phẫu cơ thể học”, hiện VN chưa có người mẫu nude chuyên nghiệp. Gần như các mẫu của các NSNA VN chụp nude đều là những người quen của tác giả, hay người thích chụp nude mà tình cờ hay “duyên may” mà có, thậm chí mẫu nude còn là vợ, người tình…, kể cả gái mại dâm.
Đứng về mặt lý thuyết, mẫu nude là sự tồn tại khách quan, được sự chủ quan – cái nhìn và tư duy ý tưởng của NSNA tái tạo. Nếu “cao tay”, thì ảnh có cái “thần”, có ý tưởng, có câu chuyện, tạo nên tác phẩm đẹp, có ý nghĩa.
Nhưng ở VN vì không có mẫu chuyên nghiệp, có trang bị kiến thức về nghệ thuật diễn xuất, nghệ thuật tạo hình cơ thể…, nên có sự “chênh” giữa mẫu và người chụp. Người mẫu không nắm vững được ý đồ tác giả, không “diễn” được điều tác giả muốn thể hiện.
Phần khác, những bức ảnh được chụp thường là “bí mật” theo kiểu “đánh nhanh, rút gọn”, ở những bối cảnh không mấy thoải mái tự do, không có “môi trường” để mẫu có thể có cảm xúc thăng hoa đồng điệu. Vì thế khá nhiều buổi chụp nude thất bại dù cả hai – người mẫu và người chụp – đều đổ mồ hôi thực sự!
