Bệnh Sởi Ở Trẻ Em: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Cách Điều Trị & Phòng Ngừa

Hội Nghệ Sĩ Nhiếp Ảnh Việt Nam 6 ngày ago

12 minutes read

Bệnh sởi ở trẻ em là một bệnh truyền nhiễm phổ biến nhưng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, cũng như cách phòng ngừa sẽ giúp bảo vệ sức khỏe cho trẻ và ngăn chặn sự lây lan trong cộng đồng.

Bệnh sởi ở trẻ em là gì?

Bệnh sởi ở trẻ em, hay còn gọi là ban đỏ, là một bệnh truyền nhiễm cấp tính lây lan nhanh qua đường hô hấp. Nếu không thực hiện các biện pháp phòng ngừa kịp thời, nguy cơ dịch sởi bùng phát trên diện rộng là rất cao. Đối tượng thường mắc bệnh là trẻ em dưới 5 tuổi hoặc người lớn chưa tiêm vắc xin phòng sởi.

Tại Việt Nam, sởi xuất hiện quanh năm và thường bùng phát mạnh trong các giai đoạn giao mùa, đặc biệt là vào mùa Đông – Xuân khi thời tiết thay đổi thất thường. Chu kỳ bùng phát dịch sởi tại Việt Nam thường là 4 – 5 năm một lần, và năm 2024 đang nằm trong giai đoạn chu kỳ này.

Tỷ lệ trẻ em mắc bệnh sởi là bao nhiêu?

Theo ước tính, từ 90% đến 100% những người chưa có miễn dịch (chưa từng tiêm vắc xin hoặc mắc sởi) sẽ dễ dàng bị lây nếu tiếp xúc với nguồn bệnh. Đặc biệt, trẻ nhỏ dưới 5 tuổi là nhóm có nguy cơ mắc sởi cao nhất do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Trẻ em dưới 1 tuổi, chưa tiêm vắc xin, hoặc chỉ tiêm chưa đủ liều có tỷ lệ nhiễm bệnh rất cao, thậm chí lên đến 100% khi tiếp xúc với virus sởi.

Virus sởi có hệ số lây nhiễm cao, mỗi người bệnh có thể lây cho 12 – 18 người chưa có miễn dịch. Trước khi có chương trình tiêm chủng mở rộng, dịch sởi gây ảnh hưởng nặng nề với hơn 90% trẻ em dưới 20 tuổi từng mắc bệnh. Nhờ việc tiêm chủng diện rộng, tỷ lệ mắc sởi và tử vong đã giảm đáng kể, nhưng nguy cơ dịch vẫn tồn tại nếu tỷ lệ tiêm chủng giảm dưới ngưỡng an toàn.

Các nguyên nhân khiến trẻ bị bệnh sởi

Bệnh sởi là do virus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra, một loại virus lây truyền qua đường hô hấp. Khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, các hạt nhỏ chứa virus có thể lan ra không khí và lây nhiễm cho những người xung quanh. Ngoài ra, việc tiếp xúc với bề mặt hoặc đồ vật có chứa virus cũng có thể khiến trẻ bị lây bệnh.

Khi virus tác động lên các mao mạch ở da, nó gây ra các nốt phát ban đỏ, một biểu hiện đặc trưng của bệnh sởi. Trong trường hợp nghiêm trọng, virus có thể xâm nhập não, gây viêm não – một biến chứng nguy hiểm đe dọa tính mạng.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh sởi ở trẻ em bao gồm:

Trẻ chưa được tiêm vắc xin phòng bệnh sởi.
Hệ miễn dịch yếu do suy dinh dưỡng hoặc bệnh lý nền.
Sống trong môi trường đông đúc, không đảm bảo vệ sinh.

Bệnh sởi ở trẻ lây như thế nào?

Bệnh sởi lây chủ yếu qua đường hô hấp do tiếp xúc trực tiếp với các dịch tiết mũi hoặc họng của bệnh nhân khi ho, nói chuyện hoặc hắt hơi. Virus sởi cũng có khả năng lây gián tiếp khi chạm tay vào các đồ vật, bề mặt bị nhiễm dịch tiết đường mũi họng của người bệnh sau đó đưa lên mắt, mũi, miệng. Đặc biệt, virus có thể sống trong không khí hoặc trên các bề mặt bị nhiễm bệnh trong tối đa 2 giờ. Thời kỳ lây truyền của bệnh kéo dài từ 4 ngày trước khi phát ban đến 4 ngày sau khi phát ban biến mất (2). Chính vì thế, ngay cả trong giai đoạn ủ bệnh, bệnh sởi chưa khởi phát và ngay cả khi trong giai đoạn phục hồi, phát ban biến mất, virus sởi vẫn có thể lây lan từ người sang người.

Những dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ em

Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, tiến triển qua 4 giai đoạn rõ rệt. Mỗi giai đoạn có những triệu chứng và đặc điểm riêng, giúp nhận diện và chẩn đoán bệnh một cách chính xác.

Thể Điển Hình

Giai Đoạn Ủ Bệnh

Giai đoạn này kéo dài từ 8 đến 11 ngày, trong thời gian này, virus sởi xâm nhập vào cơ thể nhưng chưa gây ra triệu chứng rõ rệt. Người bệnh có thể cảm thấy hoàn toàn bình thường, không có dấu hiệu nào cho thấy họ đã nhiễm virus. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, virus đã bắt đầu nhân lên trong cơ thể và có thể lây lan cho những người xung quanh. Đây là giai đoạn quan trọng, vì người bệnh có thể vô tình lây nhiễm cho người khác mà không biết.

2. Giai Đoạn Khởi Phát

Sau giai đoạn ủ bệnh, bệnh nhân sẽ bước vào giai đoạn khởi phát, thường kéo dài từ 2 đến 4 ngày. Trong giai đoạn này, các triệu chứng bắt đầu xuất hiện, bao gồm sốt cao, ho khan, đỏ mắt (viêm kết mạc), chảy nước mũi và sưng hạch bạch huyết. Sốt có thể lên đến 39-40 độ C, khiến trẻ cảm thấy khó chịu và mệt mỏi. Đây là giai đoạn mà bệnh nhân có thể cảm thấy rất khó chịu và cần được chăm sóc y tế.

Giai Đoạn Toàn Phát

Giai đoạn toàn phát là giai đoạn đặc trưng nhất của bệnh sởi. Ban đỏ bắt đầu xuất hiện từ sau tai, sau đó lan ra mặt, cổ và toàn thân. Ban thường kéo dài từ 4 đến 6 ngày, nổi sẩn và có thể liên kết thành từng mảng lớn. Các mảng ban này có thể gây ngứa và khó chịu cho bệnh nhân. Trong giai đoạn này, bệnh nhân có thể cảm thấy mệt mỏi hơn do sốt cao và sự xuất hiện của ban. Đây cũng là giai đoạn mà bệnh nhân có nguy cơ lây nhiễm cao nhất cho người khác.

Giai Đoạn Lui Bệnh

Giai đoạn lui bệnh là giai đoạn cuối cùng của bệnh sởi, khi các triệu chứng bắt đầu giảm dần. Ban mờ dần, để lại vết thâm trên da và có thể kèm theo hiện tượng bong tróc nhẹ. Trong giai đoạn này, bệnh nhân thường cảm thấy dễ chịu hơn, nhưng vẫn cần theo dõi để đảm bảo không có biến chứng nào xảy ra. Thời gian hồi phục có thể khác nhau tùy thuộc vào sức khỏe tổng thể của bệnh nhân.

Thể Không Điển Hình

Ngoài thể điển hình, bệnh sởi còn có thể xuất hiện dưới dạng không điển hình, đặc biệt là ở một số trẻ em. Trong trường hợp này, trẻ chỉ có triệu chứng nhẹ như sốt thoáng qua, phát ban ít và viêm long nhẹ. Các dấu hiệu này dễ bị nhầm lẫn với bệnh viêm đường hô hấp thông thường, khiến cho việc chẩn đoán trở nên khó khăn hơn.
Trẻ em trong thể không điển hình có thể không phát triển đầy đủ các triệu chứng điển hình của bệnh sởi, điều này có thể dẫn đến việc bỏ lỡ cơ hội điều trị kịp thời. Do đó, việc theo dõi sức khỏe và nhận biết các triệu chứng sớm là rất quan trọng để đảm bảo an toàn cho trẻ và ngăn ngừa sự lây lan của bệnh.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh sởi đối với bé

Sởi có thể dẫn đến nhiều biến chứng nặng nề, đặc biệt là viêm phổi, viêm não, viêm tai giữa hoặc suy dinh dưỡng. Biến chứng viêm phổi là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất, chiếm tỷ lệ cao ở trẻ nhỏ chưa tiêm phòng.

Virus sởi cũng làm giảm trí nhớ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng bởi các bệnh khác, dù đã từng tiêm phòng trước đó.

Phương pháp chẩn đoán bệnh sởi ở trẻ em

Hiện nay, việc chẩn đoán bệnh sởi ở trẻ em chủ yếu dựa vào việc theo dõi các triệu chứng lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm đặc hiệu.

Theo dõi triệu chứng lâm sàng

Bệnh sởi có những triệu chứng điển hình trong giai đoạn khởi phát mà phụ huynh có thể dễ dàng nhận biết để kịp thời đưa trẻ đến cơ sở y tế. Các triệu chứng này bao gồm:

Sốt cao: Thường bắt đầu từ 39-40 độ C.
Phát ban: Các nốt phát ban thường xuất hiện từ sau tai, sau đó lan ra mặt và dần xuống tay chân.
Ho khan: Một triệu chứng đi kèm thường gặp.
Mắt đỏ: Do viêm kết mạc, có thể kèm theo chảy nước mắt.
Chảy nước mũi: Giống như cảm lạnh thông thường.
Ở giai đoạn muộn hơn, các nốt phát ban sẽ dày hơn và sau khi khỏi, có thể để lại những vết thâm đen trên da.

Phương Pháp Xét Nghiệm

Chẩn đoán huyết thanh là phương pháp chính xác nhất để xác định bệnh sởi. Quy trình này yêu cầu lấy khoảng 3ml máu của bệnh nhân trong vòng 28 ngày kể từ khi phát ban xuất hiện để tìm kháng thể IgM. Nếu kết quả dương tính, điều này chứng tỏ bệnh nhân đã mắc sởi.

Ngoài ra, việc kết hợp thông tin về triệu chứng lâm sàng và yếu tố tiếp xúc với nguồn bệnh cũng là cơ sở hỗ trợ quan trọng trong việc chẩn đoán xác định bệnh sởi ở trẻ em.

Bệnh sởi ở trẻ em có lây không?

Các biện pháp điều trị bệnh sởi ở trẻ

Chế Độ Dinh Dưỡng Hợp Lý

Điều chỉnh chế độ ăn uống cho trẻ là rất cần thiết. Bố mẹ nên chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, sử dụng các loại thực phẩm dễ tiêu hóa nhưng vẫn đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất. Thức ăn cần được nấu chín kỹ và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Việc bổ sung vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A, cũng rất quan trọng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bổ sung vitamin A có thể giảm nguy cơ xuất hiện các biến chứng liên quan đến mắt như loét giác mạc và mù mắt, đồng thời giảm tỷ lệ tử vong do bệnh sởi.

Tiếp Tục Cho Trẻ Bú Mẹ

Nếu trẻ còn bú mẹ, hãy tiếp tục cho trẻ bú và cho trẻ ăn các loại thức ăn mềm, dễ tiêu, được nấu chín kỹ. Chia nhỏ bữa ăn trong ngày để trẻ dễ dàng tiêu hóa.

Theo dõi liên tục nếu trẻ bị sốt

Nếu trẻ sốt trên 38,5 độ C, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ về việc sử dụng thuốc hạ sốt và tuân thủ đúng liều lượng được chỉ định.

Hạn Chế Tiếp Xúc

Cần tránh cho trẻ tiếp xúc với những trẻ khác để hạn chế lây lan và giảm nguy cơ bùng phát dịch bệnh.

Vệ Sinh Thân Thể và Môi Trường

Vệ sinh thân thể cho trẻ hàng ngày và giữ gìn không gian sống sạch sẽ, thoáng mát. Dọn dẹp nơi ở để đảm bảo môi trường sống an toàn cho trẻ.

Chăm Sóc Mắt

Nhỏ mắt cho trẻ bằng nước muối loãng 0,9% ngày 3 lần để giúp làm sạch và bảo vệ mắt.

Cách Ly Bệnh Nhân

Bệnh sởi cần được cách ly để ngăn ngừa sự lây lan trong cộng đồng.

Điều Trị Hỗ Trợ và Phát Hiện Biến Chứng

Cần theo dõi và phát hiện sớm các biến chứng để có biện pháp điều trị kịp thời. Tránh sử dụng Corticoid khi chưa loại trừ bệnh sởi.

Cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ

Để bảo vệ trẻ em khỏi bệnh sởi, việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng. Dưới đây là một số biện pháp hiệu quả:

Tiêm Vắc Xin

Tiêm vắc xin là biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa bệnh sởi ở trẻ em. Vắc xin sởi thường được tiêm lần đầu tiên khi trẻ được 9 tháng tuổi, và có thể tiêm nhắc lại vào khoảng 18 tháng tuổi. Việc tiêm vắc xin không chỉ giúp trẻ phát triển khả năng miễn dịch mà còn góp phần tạo ra miễn dịch cộng đồng, ngăn chặn sự lây lan của virus trong cộng đồng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiêm vắc xin sởi có hiệu quả lên đến 97%, giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và các biến chứng nghiêm trọng.

Giữ Vệ Sinh Cá Nhân

Giữ vệ sinh cá nhân là một trong những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả để ngăn ngừa bệnh sởi. Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh, trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với người khác. Ngoài ra, khi ho hoặc hắt hơi, hãy che miệng và mũi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay để ngăn ngừa sự lây lan của virus. Việc duy trì vệ sinh cá nhân không chỉ bảo vệ bản thân mà còn bảo vệ những người xung quanh.

Tránh Tiếp Xúc Với Người Bệnh

Trong mùa dịch, hạn chế cho trẻ đến nơi đông người là rất quan trọng. Nếu có người trong gia đình hoặc bạn bè bị bệnh sởi, hãy giữ khoảng cách và tránh tiếp xúc gần. Nếu có thể, hãy giữ trẻ ở nhà cho đến khi tình hình dịch bệnh ổn định. Việc này không chỉ giúp bảo vệ trẻ mà còn giảm nguy cơ lây lan virus ra cộng đồng.

Tăng Cường Sức Đề Kháng

Để giúp trẻ có sức đề kháng tốt hơn, hãy đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ và cân bằng. Cung cấp cho trẻ nhiều loại thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A, C và kẽm, giúp tăng cường hệ miễn dịch. Ngoài ra, tạo môi trường sống sạch sẽ, thoáng mát và hạn chế tiếp xúc với khói thuốc lá và ô nhiễm không khí cũng rất quan trọng. Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất và ngủ đủ giấc để duy trì sức khỏe tốt.

Những câu hỏi thường gặp

Khi nào trẻ nên tiêm vắc xin sởi?

Trẻ nên được tiêm vắc xin sởi lần đầu tiên khi được 9 tháng tuổi. Tiêm nhắc lại vào khoảng 18 tháng tuổi. Việc tiêm vắc xin không chỉ bảo vệ trẻ mà còn giúp tạo miễn dịch cộng đồng, ngăn ngừa sự lây lan của bệnh.

Trẻ bị sởi có cần cách ly không?

Có, trẻ bị sởi cần được cách ly để ngăn ngừa sự lây lan của virus. Thời gian cách ly thường kéo dài từ 4 ngày sau khi phát ban xuất hiện cho đến khi trẻ khỏi bệnh.

Có thể mắc bệnh sởi nhiều lần không?

Không, một khi đã mắc bệnh sởi và hồi phục, cơ thể sẽ phát triển miễn dịch tự nhiên, giúp ngăn ngừa việc mắc bệnh sởi lần thứ hai.

Trẻ đã tiêm vắc xin có cần lo lắng về bệnh sởi không?

Trẻ đã tiêm vắc xin sởi thường có khả năng miễn dịch cao và ít có nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm hoi, trẻ vẫn có thể mắc bệnh nhưng triệu chứng thường nhẹ hơn và ít có nguy cơ biến chứng.

Bệnh sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, đặc biệt đối với trẻ em. Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa và chăm sóc đúng cách, chúng ta có thể bảo vệ sức khỏe của trẻ em và giảm thiểu nguy cơ lây lan bệnh sởi trong cộng đồng. Hãy luôn cập nhật thông tin và kiến thức về bệnh sởi để có thể chăm sóc và bảo vệ trẻ một cách tốt nhất!